تحلیلی بر توزیع فضایی و مکانیابی فضای سبز شهر یزد با استفاده از gis(نمونه مورد پارک های درون شهری)

امروزه زندگی در شهرها، با توجه به ساختار فضایی- کالبدی پیچیده مناسبت ها و فعالیت های اقتصادی- اجتماعی، تعمیق و گسترش تقسیم کار اجتماعی و اقتصادی و نیازهای فزاینده فرهنگی، فراغتی و اجتماعی شهروندان، بیش از هر دوره دیگری وابسته به خدمات است. لذا با توجه به نقش روز افزون فعالیت های خدماتی در نظام شهرنشینی، ضرورت جدیدی در روند برنامه ریزی شهری پدید آمده است و مسأله چگونگی پراکنش مراکز خدماتی و نحوه دسترسی به خدمات این گونه مراکز از اهمیت فزاینده ای برخوردار شده است. در خدمات رسانی شهری تنها افزایش تعداد مراکز خدماتی، دلیل بر خدمات رسانی مناسب نبوده، بلکه آنچه حائز اهمیت است، توزیع بهینه این مراکز می باشد. در همین راستا فضای سبز شهری به عنوان یکی از مهمترین و اساسی ترین کاربری ها در شهرهای امروزی می تواند نقش مهمی در سالم سازی چهره فیزیکی شهر و همچنین تامین سلامت جسم و روح شهروندان بازی کند. توزیع درست و بهینه فضای سبز، جهت دسترسی تمامی اقشار جامعه به این مراکز یکی از اصول عدالت اجتماعی است. سامانه اطلاعات جغرافیایی با برخورداری از انواع توابع تحلیلی، امکان تلفیق داده های مکانی و غیرمکانی و همچنین مدیریت و تحلیل توأمان آنها را فراهم نموده است، که می تواند به عنوان ابزاری در دست برنامه ریزان شهری باشد. در شهر یزد که در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفت کمبود و توزیع ناعادلانه فضای سبز(پارک های درون شهری) به شدت احساس می شود. این پژوهش با ارائه الگوی مناسب و با استفاده از نرم افزار gis و به کمک مدل های همپوشانی شاخص ها، تحلیل سلسله مراتبی( ahp)، ، تحلیل شبکه، تحلیل تیسن، تحلیل بافر، تحلیل poly to point و غیره به دنبال بررسی وضعیت کنونی توزیع پارک های درون شهری شهر یزد و مکان یابی بهینه این خدمات برای شهر می باشد. روش تحقیق پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز این پژوهش از طریق مشاهده میدانی، منابع کتابخانه ای، سالنامه های آماری، مطالعه طرح های جامع و شهر یزد، نقشه های 2000/1 وضع موجود و تفضیلی این شهر بدست آمده است. یافته های تحقیق نشان می دهد که سرانه موجود فضای سبز شهری شهر یزد با استاندارد کشورمان (7-12) متر مربع فاصله دارد و با کمبود این کاربری در سطح شهر و منطقه روبرو هستیم. با انجام تحلیل شبکه مشخص شد که توزیع فضایی پارک ها در سطح شهر به گونه ای است که در بسیاری از قسمت ها، پارک ها پوشش مشترک دارند و قسمت های زیادی خارج از محدوده تحت پوشش پارک ها هستند، به طوری که تنها 33.67 درصد جمعیت منطقه یک، 32.22 درصد جمعیت منطقه دو و 24.38 درصدجمعیت منطقه سه تحت پوشش پارک ها می باشند. با انجام تحلیل تیسن مشخص شد که در بسیاری از محلات، محرومیت بیشتری از لحاظ دسترسی به پارک وجود دارد، زیرا پارک های موجود دارای وسعت عملکرد بیشتری نسبت به دیگر سطوح می باشند، به طور مثال در منطقه یک درسطح شماره 6 با مساحت 4900585 مترمربع، تنها یک پارک موجود است که محرومترین سطح از لحاظ دسترسی به پارک می باشد و محلات موجود در این سطح باید مسافت های طولانی برای دسترسی به نزدیکترین پارک موجود طی نمایند، این در حالی است که سطوح جنوب و جنوب غربی منطقه یک، سطوح شمالی منطقه دو و حواشی منطقه سه وسعت عملکرد کمتری دارند که به خاطر تجمع و تراکم پارک ها در این قسمت ها می باشد. با انجام تحلیل مرکزیت مشخص شد که پارک های محله ای و ناحیه ای نسبت به معیار مرکزیت به عنوان معیار مهم مکان یابی حالت مطلوب ندارند و در فاصله زیادی نسبت به مراکز تقسیمات کالبدی قرار گرفته اند که این باعث می شود سرویس دهی سریع و به موقع با مشکل مواجه شود. وضعیت قرارگیری پارک ها نسبت به کاربری های ناسازگار با انجام تحلیل بافر مشخص کننده این است که 61 درصد پارک های منطقه یک، 17.3 درصد پارک های منطقه دو و 21.42 درصد پارک های منطقه سه در حریم کاربری های صنعتی و کارخانه ای مستقر شده اند و این عاملی در برهم زدن سلامت جسمی و آرامش روحی و روانی افراد می باشد. بنابراین یافته های تحقیق نشان می دهند که فضای سبز و پارک های شهر یزد هم از بعد سطوح و سرانه و هم از نظر توزیع فضایی نمی تواند نیاز شهروندان را به نحو مطلوب برآورده نماید و نیاز به مکان یابی مناسب در جهت رفع کمبودها و توزیع مناسب پارک ها وجود دارد که با انجام مکان یابی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و مدل وزن دهیahp و مدل همپوشانی شاخص ها مشخص شد که این سیستم با قابلیت ها و توانمندی های خود قادر به مکان گزینی بهینه پارک های درون شهری شهر یزد می باشد.